همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق راه بی برگشتی نیست

اندیشکده روابط بین الملل: پارلمان اقلیم کردستان، پنج شنبه هفته گذشته (۲۳ شهریور) پس از بیش از ۲سال با حضور ۶۹ نماینده از ۱۱۱ نماینده تشکیل و با ۶۵رای ، قانون برگزاری همه پرسی استقلال از عراق در روز ۲۵ سپتامبر(سوم مهر) را تصویب کرد.
بیشتر رهبران، مقام ها، شخصیت ها و احزاب سیاسی چه در عراق و چه در کشورهای منطقه و حتی سازمان های بین المللی با برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان، حداقل در مقطع زمانی کنونی و شرایط و پیچیدگی های سیاسی-امنیتی منطقه مخالف هستند و تبعات منفی و عواقب این همه پرسی و جدایی از عراق را مسئولان اقلیم هشدار داده اند.
«محمدعلی هژبری» به عدم حمایت صریح قدرت های بین المللی و رهبران بیشتر کشورهای منطقه از برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق اشاره کرد و گفت: با توجه به وجود اختلافات داخلی اقلیم، تهدیدات بغداد و هشدارهای همسایگان، جغرافیای محصور اقلیم و تجربه بحران اقتصادی، شانسی برای موفقیت «مسعود بارزانی» رئیس اقلیم کردستان برای موفقیت در همه پرسی استقلال کردستان از عراق، نمی توان متصور بود.
هژبری معتقد است که مشروعیت استقلال را سیاست و قدرت ها تعیین می کنند و استقلال کردستان به عنوان نتیجه همه پرسی مقبولبت جهانی نخواهد داشت.
 با توجه به تصویب قانون برگزاری همه پرسی استقلال از عراق در پارلمان اقلیم کردستان، این اقدام چه «تبعات ملی و منطقه ای» به دنبال خواهد داشت؟
«حزب گوران» با توجه به تعطیلی بیش از ۲ سال پارلمان اقلیم، بازگشایی پارلمان و رای گیری برای برگزاری همه پرسی را به «اصلاح قانون ریاست اقلیم کردستان» و «تعویق همه پرسی استقلال» ، مشروط کرده بود و ۲۴ نماینده این حزب در این روز در صحن پارلمان حاضر نشدند، اما همراهی احزاب اتحادیه میهنی و اتحاد اسلامی با حزب دمکرات در تصویب این قانون، قابل توجه بود. بی شک اگر همه پرسی برگزار شود، جدایی کردستان رای خواهد آورد، لذا تلاش بر این است که رای گیری در ۲۵ سپتامبر (سوم مهر ماه) صورت نگیرد.
*بغداد بر سر کرکوک با کسی شوخی ندارد
اولین خطر استقلال اقلیم کردستان، تجزیه عراق و بروز جنگ های خونین است با احتساب شرایط موجود و اختلافات بین احزاب و اقوام در کرکوک و تهدید «مسعود بارزانی» رئیس اقلیم کردستان بر توسل به زور و اسلحه برای حفظ کرکوک و حساسیت شدید این استان نفتی برای هر دو طرف، پیش بینی می‌شود این شهر شرایط خوبی بعد از همه پرسی نداشته باشد؛ همچنان که هم اکنون نشانه هایی از درگیری در آن هویدا شده است.
حساسیت کرکوک تا آنجا است که دولت مرکزی عراق و حتی ترکیه و ایران‌، به نصب پرچم اقلیم بر سر اداره های این استان، به شدت اعتراض کردند؛ همچنانکه تصویب پیوستن کرکوک به همه پرسی از سوی بغداد و تهران «خطرناک و غیر قابل تحمل»توصیف شد.
هفته گذشته وقتی پارلمان عراق برکناری «نجم الدین کریم» استاندار کرکوک به خاطر اعلام حمایت از حضور این استان در همه پرسی را تصویب کرد، نشان داد که بغداد، در مورد این منطقه با کسی شوخی ندارد.
سیزده حزب اعراب کرکوک و هفت حزب ترکمن این استان، برگزاری همه پرسی در کرکوک را به دلیل غیرقانونی بودن آن تحریم و از شهروندان خواستند در این همه پرسی شرکت نکنند.
با اختلافاتی که در مورد استان کرکوک بین بغداد و اربیل وجود دارد و وجود اقوام و اقلیت های غیرکردی و اختلافات عدیده بین آنها، شروع بحران از منطقه خواهد بود‌ و این بحران مانند دومینو در منطقه گسترش می باید.
*همه پرسی ریل گذاری تحقق رویای«کردستان بزرگ»
علی رغم ادعای مسئولان اقلیم کردستان که «استقلال کردستان تهدیدی برای همسایگان نیست و شامل اکراد آنها نمی شود»، باید گفت: در خوش بینانه ترین حالت، پی گیری طرح «کردستان بزرگ»، به عنوان اهداف بلند مدت اقلیم متصور است‌.
شبکه تلویزیونی‌ «روداو» -متعلق به‌ «نچیروان بارزانی» نخست‌وزیر اقلیم کردستان- در بخش برنامه هواشناسی خود از نقشه‌ای استفاده می‌کند که در آن هفت استان کردنشین ترکیه، تمام استان‌های غربی ایران و شمال سوریه تا دریای مدیترانه را به عنوان بخشی از نقشه «کردستان بزرگ» ترسیم می‌کند.
«ما کردستانی را که شما در «سایس-پیکو» تکه‌تکه کردید، دوباره در شبکه «روداو» یکپارچه کردیم.» این عبارت، بخشی از گفت وگوی یکی از مدیران شبکه رسانه‌ای «روداو» با سرکنسول انگلیس در اربیل است.
«روداو» به مثابه پرمخاطب‌‌ترین شبکه تلویزیونی کردی در پنج سال اخیر نقش مهمی در پیشبرد سیاست رسانه‌ای حزب دمکرات کردستان داشته است. کانال تلویزیونی «روداو» هم به صورت غیرمستقیم و گاه مستقیم به تبلیغ و ترویج سیاست‌های حزب دمکرات کردستان می‌پردازد و عملاً در فرآیند سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری این حزب دخیل بوده ‌است.
آیا برگزاری همه پرسی اکنون دیگر «یک راه بی برگشت» شده است؟
برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق را راه بدون برگشت نمی دانم؛ هر چند بارزانی رئیس اقلیم کردستان از حتمی بودن برگزاری همه پرسی سخن می گوید، ولی گوشه چشمی به امتیازات و ضمانت ها دارد. بارزانی در صورتی به تعویق همه پرسی راضی می شود که از جانب قدرت های بزرگ و یا سازمان ملل، تضمین شود.
همچنان که ترکیه تصمیم گیری برای همه پرسی احتمالی را به ۳۱ شهریور (سه روز قبل از همه پرسی) موکول کرده است و از اعمال گزینه های مختلف سخن گفته است‌، دیدار و تماس های سرلشکر باقری رئیس ستاد نیروهای مسلح ایران با «خلوصی آکار» رئیس ستاد ارتش ترکیه، بی شک در عالم دیپلماسی معنا و مفهوم خاصی دارد و سیگنال هایی را برای اقلیم کردستان ارسال می کند.
از طرفی مصاحبه (روز یکشنبه) علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و هشدارهای او نسبت به برگزاری همه پرسی، در نوع خود کم نظیر بود.
شمخانی، اقلیم کردستان را به مسدود شدن تمامی معابر و گذرگاه های مشترک مرزی و اتمام توافقات نظامی و امنیتی میان تهران و اربیل و تجدید نظر در رویکرد سابق تهران نسبت به تامین امنیت مرزها و نوع رفتار با ضد انقلاب، تهدید کرد.
بارزانی تا کجا موضوع برگزاری همه پرسی استقلال را دنبال خواهد کرد؟ 
با افزایش تنش در روابط بغداد و اربیل، و ورود آمریکا، انگلیس، سازمان ملل و حتی ترکیه‌ برای تعلیق همه پرسی ، امتیازات و ضمانت هایی به اربیل داده خواهد شد. این ضمانت ها می تواند شامل پرداخت حقوق نیروهای پیشمرگه و کارمندان کردستان توسط بغداد، موافقت دولت مرکزی با قراردادهای مستقل نفتی اقلیم و کوتاه آمدن بغداد در قبال مناطق مورد منازعه تصرف شده توسط پیشمرگه ها و اختصاص سهم عادلانه از بودجه سالانه کشور باشد.در واقع بارزانی بیش از آنکه به بغداد، اطمینان داشته باشد، به تعهد و ضمانت آمریکا اعتماد دارد. تعویق همه پرسی در مقابل تضمین های بین المللی بارها از سوی بارزانی و دوستانش اعلام شده است‌. به نظرم «بارزانی به مرگ گرفته تا به تب راضی شوند
اما پیش بینی و پاسخ به اینکه کدامیک یا چه امتیازاتی به اقلیم داده خواهد شد، کمی دشوار است؛ برای مثال بغداد به هیچ عنوان از کرکوک که جزو مناطق مورد مناقشه محسوب می شود،صرف نظر نمی کند و قراردادهای نفتی مستقل اقلیم هم به مشکلی لاینحل شبیه است.
رویکرد کشورهای منطقه مشخصا «ترکیه» درباره همه پرسی در اقلیم را چگونه ارزیابی می کنید؟ 
اینکه رژیم صهیونیستی از طرح همه پرسی استقلال رضایت دارد و حمایت هم می کند، به این علت است که به حضور و نزدیکی به مرزهای ایران می اندیشد به تعبیر بهتر، رژیم صهیونیستی با از میان برداشتن اردن، سوریه و عراق از طریق کردستان، همسایه ایران می‌شود و این به معنای در خطر قرار گرفتن بخشی از خاک کردنشین کشور نیست، بلکه در معرض خطر قرار گرفتن کل ایران است.
از طرفی مقام های ارشد جمهوری اسلامی ایران همواره در دیدارهای دو جانبه با رهبران عراق و اعلام مواضع خود همواره تاکید کرده اند « جمهوری اسلامی از تمامیت ارضی، یکپارچگی کشور عراق حمایت می کند» این موضع از سوی بالاترین مقام های کشور، حاکی از مخالفت تهران با هر گونه اقدام تجزیه طلبانه و استقلال طلبانه در منطقه و کشور عراق است.
آنکارا هم به صورت مکرر مخالفت خود را با همه پرسی اعلام کرده است، اما انتقادات زیادی در داخل ترکیه درباره اهمال کاری دولت اردوغان در قبال رفراندوم صورت می گیرد. از نظر منتقدان، ترکیه علی رغم اینکه از اهرم های فشار قابلی توجهی برای لغو همه پرسی بهره مند است،نسبت به تعویق انداختن رفراندوم سستی می کند.
 آنکارا برای جلوگیری از برگزاری همه پرسی تا کجا پیش خواهد رفت؟
بستن گمرک هابور، قطع کمک های مالی به حاکمیت اقلیم، منع خرید و فروش نفت اقلیم و قطع روابط سیاسی و کنسولی با اربیل و همچنین توقف پروازها به اقلیم، اصلی ترین اهرم های فشار ترکیه هستند. بی شک این موارد با احتساب وضعیت محصور کردستان، توان لغو رفراندوم را دارند.
«جاهیت ارمغان دیلک» مدیر موسسه قرن ۲۱ آنکارا و «دولت باغچه لی» رهبر حزب حرکت ملی ترکیه، خطر ناشی از استقلال کردستان عراق را در حد تجزیه ترکیه دانسته و مدعی هستند که حاکمیت آنکارا نباید به هیچ گزینه ای جز لغو کامل مساله همه پرسی در اقلیم کردستان بیاندیشد.
احزاب مخالف دولت اردوغان، در صداقت ادعاهای دولت مبنی بر مخالفت با استقلال کردستان،شک دارند. به صورتی که «امید اوزداغ» از اعضای سابق حزب ملی گرای ترکیه در پارلمان ترکیه، در اظهاراتی قابل تامل عنوان کرد که «تنها اسرائیل و دولت ترکیه حامی استقلال کردستان هستند.»؛ نکته‌ای که در این خصوص قابل توجه است و تا حدی گزاره اوزداغ را تایید می کند، حضور طیف طرفدار استقلال کردستان عراق،در دولت اردوغان است. همین طیف، دولت ترکیه را وادار کردند به عنوان اولین کشور، کردستان بارزانی را به رسمیت بشناسد و در سال ۲۰۱۳ علیرغم وجود حکومت مرکزی عراق یک قرارداد ۵۰ ساله نفتی با حکومت بارزانی منعقد کردند.
مواضع و واکنش های «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه درباره استقلال کردستان تا به امروز که خیلی قوی نبوده است؛ بیانات و ژست‌های سیاسی و نظامی اخیر دولتمردان ترکیه در مخالفت با همه پرسی و همچنین همراهی با تهران در این زمینه، با این هدف صورت می گیرد که از کارت بارزانی جهت همکاری با ایران برای برون‌رفت از بحران سوریه استفاده کنند و از طرفی حداکثر امتیاز را از آمریکا و بارزانی در قبال استقلال کردستان عراق دریافت کنند. همان طور که گفته شد، اردوغان تصمیم گیری در خصوص نحوه مواجهه با استقلال را به ۳۱ شهریور موکول کرده است؛ اما بی شک رفتار انکارا تابعی از رفتار ایران خواهد بود.
 با توجه به عدم حمایت قدرت های بین المللی (به لحاظ آشکار) از اقدام مسعود بارزانی شانس موفقیت وی در این مرحله به چه میزان است؟
همه‌پرسی استقلال معمولا تحت پوشش یک سازمان بین‌المللی صورت گیرد؛ اما سازمان ملل و شخص دبیرکل‌، دخالت و حضور سازمان ملل در این همه پرسی را رد کرده است. اینکه یک منطقه بدون تأیید داخلی و بین‌المللی به تنهایی برای استقلال به آرای عمومی رجوع کند، بسیار اعجاب انگیز است. با توجه به مخالفت شدید همسایگان عراق، مانند ترکیه، ایران و سوریه با استقلال کردستان عراق، نتیجه همه‌پرسی هم مقبولیت جهانی نخواهد داشت.
هرچند بخاطر غلبه رویکرد رئالیسم در روابط بین الملل و سیستم بین الملل، معتقد هستم که سیاست بین الملل بر حقوق بین الملل برتری دارد و مشروعیت استقلال را سیاست و قدرت ها تعیین خواهند کرد تا حقوق بین الملل و یا حتی سازمان ملل.اما اینکه رفتار آمریکا در این باره چگونه خواهد بود، بطور واضح از سوی «مک گورک »نماینده ویژه آمریکا در جنگ علیه داعش، تشریح شده است. پرواضح است که آمریکا علی رغم حمایت از استقلال کردستان و حتی زمینه چینی برای تشکیل «کردستان بزرگ»، زمان حاضر را برای استقلال مناسب نمی داند.
تحرکات اخیر آمریکا در سوریه و حمایت صریح از پ.ک.ک و ی.پ.گ و ارسال تسلیحات پیشرفته به این گروه ها، حفاظت از کریدور کردی در شمال سوریه (ادلب، عفرین و…) و تلاش برای اتصال آن به کریدور کردی در شمال عراق، زمینه های ایجاد کردستان بزرگ را بوجود می آورد.
آمریکا فقط در یک صورت نتیجه استقلال کردها را می پذیرد که همه پرسی به سال ۲۰۱۸ و پس از انتخابات پارلمانی عراق موکول شود. در بهترین حالت، بارزانی باید خود را برای انتخابات در چهار استان آماده کند، بی شک استقلال بدون کرکوک هم، برای اقلیم کردستان امکان پذیر نیست و نخواهد بود. استقلال بدون کرکوک نه تنها مشکلات اقلیم کردستان را حل نمی کند، بلکه بحران های سیاسی اقتصادی در اقلیم را صد چندان می کند.

درباره نویسنده

سید عبدالمجید زواری

مدیر اندیشکده روابط بین الملل

خبرنامه اندیشکده روابط بین الملل

با تکمیل فرم زیر،از دست اول ترین اخبار روز دنیا مطلع شوید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

  • دسترسی به به محصولات ویژه سایت
  • تخفیف در کلیه دوره ها
  • دریافت پشتیبانی برای محصولات
  • بهره مندی از تخفیف های ویژه کاربران

جدید ترین محصولات

سبد خرید