شهاب زمانی
اندیشکده روابط بین الملل: مناقشه هسته ای غرب و به ویژه ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران ، علی رغم دستیابی به توافق هسته ای برنامه اقدام مشترک (برجام) در ۲۰۱۵ ، همچنان در صدر اخبار و گزارشات جهان قرار دارد. انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده ، عاملی بود تا این میراث ارزنده حاصل از مذاکرات دیپلماتیک ایران و گروه ۱+۵ (به نمایندگی از جامعه جهانی) ، هر از چندگاهی با اما ها و اگرهایی مواجهه شود که می تواند آینده این توافق و بالطبع وضعیت صلح و امنیت نظام بین الملل و منطقه خاورمیانه را دچار چالش نماید.
این درحالی است که علی رغم انجام کلیه تعهدات برجامی از سوی ایران ؛ ایالات متحده همچنان با گره زدن مسائل و مشکلات سیاسی خود و همپیمانانش درخاورمیانه با این توافق ، به انحاء مختلف در مسیر بهره مندی کامل ایران از مزایای حاصل از برجام اخلال و در صدد بهره برداری سیاسی و باجگیری غیرمنصفانه از ایران می باشد.
اما نکته مهم در این بین ، عدم ارتباط مستقیم دیپلمات های ایران و ایالات متحده در یکسال گذشته می باشد که به نوعی موجب سردی فضای گفتگوهای مرتبط باتوافق هسته ای (برجام) بین دو کشور شده است. با نگاهی دقیق تر به روند پایانی مذاکرات هسته ای ژنو و مذاکرات و تماس های مکرر و طولانی وزرای امور خارجه ایران و ایالات متحده در این خصوص ، از جمله دلایل اقناع طرفین نسبت به اهداف و برنامه های یکدیگر جهت دستیابی سریعتر به توافق هسته ای و با حمایت های دیپلماتیک مقامات ارشد دو کشور بوده است.
با این وجود از زمان انتخاب ترامپ و قرار گرفتن تیلرسون در مقام وزارت امور خارجه ، به جز معدود تماس ها یا دیدار دوجانبه ، تماس های دیپلماتیک دیگری بین دو کشور صورت نگرفته است که علی رغم دلایل آشکار و پنهان ممکن در این خصوص ، این مسئله برای ادامه روند اجرای صحیح و به موقع برنامه جامع اقدام مشترک نمی تواند نشانه مثبتی تلقی گردد.
چهاردهه کشمکش ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران در مسائل مختلف ، که از ۲۰۰۲ مناقشه اتمی نیز به آن اضافه گردید ، با توافق هسته ای می توانست فضای سیاسی بین دو کشور را ، تا حدود زیادی به سمت کاهش تنش سوق دهد. ممکن است که در جریان مذاکرات سوءتفاهمات و اختلاف نظرهای بین دو کشور در خصوص فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران به حداقل و دوکشور بریک توافق برد برد به تفاهم رسیده باشند ، ولی بدون شک اختلافات بین دو کشوردر حوزه های مختلف پیچیده و بی اعتمادی نسبت به اقدامات یکدیگر همچنان وجود دارد ، لذا فضای بین دوکشور نیازمند تماس های است که منجر به بهبود شرایط و نهادینه سازی روند اجرایی مشترک در برجام شود.این مسئله غالبا نیازمند اقدامات اعتماد ساز دوطرفه می باشد تا این ذهنیت ایجاد نشود که هریک به عنوان دو بلوک مجزا و متخاصم ، در صدد خریدزمان به منظور در پیش گرفتن رویکردی برتری جویانه نسبت به دیگری در آینده می باشند.
با این حال به نظر می رسد اتخاذ سیاست های هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران و رایزنی های دیپلماتیک موثر در جلب حمایت قاطع جامعه جهانی و سایر طرف های مذاکره کننده در برجام (مخصوصا کشورهای اروپایی و روسیه ) ؛ توانسته است مانع از اقدامات احتمالی ایالات متحده در این مقطع زمانی در خصوص نقض تعهداتش در برجام و ایجاد تنش بیشتر در منطقه گردد؛ هرچند تمدید ۱۲۰ روزه تعلیق تحریم ها هسته ای و از طرفی دیگر اعمال تحریم هایی جدید برضد اشخاص و نهادهای دیگر ، همچنان یک رویکرد نامطمئن ، از طرف ایالات متحده درآینده و در قبال برجام تلقی می شود.
نکته مهم و تجربه شده درسیاست بین الملل موید این مسئله می باشد که استفاده از دولت های ثالث به منظور ارتباط طولانی مدت و مکرر و عدم گفتگو و مذاکره رودرو؛ نمی تواند همیشه نتایج ملموس ، قابل اتکا و منطبق بر منافع ملی برای کشورها به همراه داشته باشد ؛ مخصوصا اینکه در این بین نمی توان از نیات و منافع پشت پرده کشورهای ثالث یا نسبت به رساندن بی کم و کاست نظرات و پیام ها اطمینان کاملی حاصل نمود ، لذا منطقی خواهد بود که جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده ، جهت کاهش تنش های فی مابین ، اقدامات جدی را در پیش گرفته و تماس های دیپلماتیک دو کشور حداقل درپیرامون برجام، برقرار گردد . این امری بدیهی است که هیچ کشور یا جایگزینی ، مثمر ثمر تر از تماس مستقیم دیپلماتیک دوکشور، نمی تواند در مسئله هسته ای و یا سایر موارد مورد اختلاف ، منافع ملی ما تضمین نماید.